Càstia su còdighe de orìgine de Aceleratzione/campidanesu

{{Variant|CAM}}
[[File:Gravity turn acceleration vectors.svg|thumb|Sa summa de is vetoris de s'aceleratzioni po mori de su motori e s'aceleratzioni po mori de sa [[Gravidade|gravidadi]] in unu [[ratzu]] ndi torrat s'aceleratzioni totali de s'ogetu.]]
S'aceleratzioni de un'ogetu est sa variatzioni me in su tempus de sa [[Velotzidade|velotzidadi]] de cosa sua Sa variatzioni podit essi de mannesa, diretzioni o ambèdus impari.  S'aceleratzioni est unu concetu importanti in sa cinemàtica, s'ala de sa mecànica clàssica chi descrìt su movimentu de is corpus.
Est una [[cantidade de vetore fìsicu|cantidadi de vetori fìsicu]]; funt necessàrias sa mannesa e sa diretzioni impari po ddi donai definidura.<ref>{{Tzita libru|nùmene=J. Willard|sambenadu=Gibbs|tìtulu=Vector analysis;a text-book for the use of students of mathematics and physics,|url=http://hdl.handle.net/2027/mdp.39015000962285|atzessu=2019-08-27|data=1901.|editore=New York,}}</ref> Sa mannesa de s'aceleratzioni in su [[Sistema internatzionale de unidades de medida|Sistema internatzionali de unidadis de mesura]] dda misurant in metrus a su segundu cuadrau (m / s<sup>2</sup>). In sa dinàmica, s'ala de sa mecànica chi stùdiat s'atzioni de is [[fortzas]], s'aceleratzioni de unu ogetu est sa fortza totali appricada a issu e totu spartzida po sa [[massa]] de cosa sua.

== Aceleratzioni mèdia ==
S'aceleratzioni mèdia <math>\bar\mathbf{a}</math> in unu tretu de tempus dda agatant spartzendi sa variatzioni de sa velotzidadi, est a nai sa velotzidadi mesurada a s'acabu mancu sa mesurada a s'inghìtziu <math>\Delta\mathbf{v}=\mathbf{v_2}-\mathbf{v_1}</math>, po su trettu de tempus matessi <math>\Delta\mathbf{t}=\mathbf{t_2}-\mathbf{t_1}</math>.

:<math>\bar\mathbf{a} = \frac{\mathbf{v_2}-\mathbf{v_1}}{t_2-t_1} = \frac{\Delta \mathbf{v}}{\Delta t}</math>

Tandu si fadeus duas mesuras de sa velotzidadi in unu caminu deretu a 10 segundus s'una dae s'atra, agatendi a s'inghitzu una velotzidadi de 30 metrus a su segundu e a s'acabu de 60 metrus a su segundu, s'aceleratzioni mèdia est (60-30)/10 m/s<sup>2</sup> = 30/10 m/s<sup>2</sup> = 3 m/s<sup>2</sup>.

== Aceleratzione subitana ==
Chi immaginaus de menguai su tretu de tempus fintzas a arribai a zeru, cun un'operatzioni chi dda narant '''limiti''', agataus s'aceleratzioni '''subitana''' o '''istantànea'''

: <math>\mathbf{a}(t) = \lim_{t_2 \to t_1}\frac{\mathbf{v}(t_2)-\mathbf{v}(t_1)}{t_2-t_1} = \lim_{\Delta t \to 0}{{\mathbf{v}(t+\Delta t)-\mathbf{v}(t)} \over \Delta t} = \frac{\operatorname{d} \! \mathbf{v}}{\operatorname{d} \! t}</math>

Dae s'esèmpiu de prima, immagineus chi boleus misurai s'aceleratzioni prus precisamenti. Incapa eus a fai misuras in tretus de tempus prus piticus: po esèmpiu prima de unu segundu, pustis de una de dexi partis de segundu, e aici sighendi. Candu su tretu est acanta a su zeru, o piticu cantu ddu bolint, si narat infinetesimu. Custu bolit nai chi s'aceleratzioni est sa [[Derivada (matemàtica)|derivada]] me in su tempus de sa velotzidadi. S'aceleratzioni subitana est s'aceleratzioni de su corpus in unu momentu precisu de tempus.

A s'imbressi, chi cannosceus s'aceleratzioni subitana, podeus computai s'aceleratzioni mèdia fadendi s'[[Integrale (matemàtica)|integrali]].

:<math> \bar\mathbf{a} = \frac{1}{t_2-t_1}\int_{t_1}^{t_2}\mathbf{a}(t)\mathrm{d}t=\frac{1}{t_2-t_1}\int_{t_1}^{t_2}\frac{\mathrm{d}\mathbf v}{\mathrm{d}t}\,\mathrm{d}t = \frac{\mathbf v(t_2)-\mathbf v(t_1)}{t_2-t_1}=\frac{\Delta\mathbf v}{\Delta t}</math>

Cannosci s'aceleratzioni in unu trettu de tempus bolit nai cannosci sa variatzioni de sa velotzidadi <math>\Delta\mathbf{v}</math>

:<math>\Delta\mathbf{v} =  \int \mathbf{a} \  dt</math>

Incapa no bastat cannosci s'aceleratzioni po sciri su valori de sa velotzidadi, ma toccat sciri puru cali fiat sa velotzidadi a s'inghitzu.

Sigumenti sa velotzidadi est sa derivada apetus a su tempus de sa positzioni, s'aceleratzioni est sa derivada segunda apetus a su tempus de sa positzioni.

== Dinàmica ==
In sa dinàmica, s'aceleratzioni est ligada a sa fortza  <math>\mathbf{F}</math> e sa massa <math>m</math> dae su segundu printzìpiu de sa dinàmica:

:<math>\mathbf{F} = m\mathbf{a} \quad \to \quad \mathbf{a} = \frac{\mathbf{F}}{m}</math>

Aundi <math>\mathbf{F}</math> est sa [[summa de vetores|summa de is vetoris]] de is fortzas chi funt appricadas a s'ogetu. Duncas po su propiu ogetu prus est manna sa fortza, prus s'ogetu acelerat; chi sa fortza est sa propia, prus s'ogetu est grai, prus pagu acelerat.

== Riferimentus ==
[[Categoria:Fìsica]]