Càstia su còdighe de orìgine de Mole

{{Variant|LSC}}{{Infobox unidade
| nùmene = Mole
| standard = [[Sistema Internatzionale de Unidades de Medida|Unidade base de su SI]]
| cantidade = [[Cantidade de sustàntzia]]
| sìmbulu = mol
| units1 = [[Sistema Internatzionale de Unidades de Medida|Unidade base de su SI]]
| inunits1 = Unidade base (sa cunversione est chene dimensione)
}}
 

Sa '''mole''' (sìmbulu '''mol''') est s'unidade de medida de sa [[cantidade de sustàntzia]].<ref>{{En}} [http://goldbook.iupac.org/M03980.html IUPAC Gold Book, "mole"]</ref> Dae su 1971 est una de sas sete grandesas fìsicas fundamentales de su [[Sistema Internatzionale de Unidades de Medida|Sistema internatzionale]].<ref>{{En}} [http://goldbook.iupac.org/S05653.html IUPAC Gold Book, "SI"]</ref>

Dae su 20 maju 2019, sa mole est definida comente a sa [[cantidade de sustàntzia]] chi cuntenet esatamente 6,02214076×10<sup>23</sup><ref name=":0">{{Tzita publicatzione|nùmene=Roberto|sambenadu=Marquardt|data=2018-01-26|tìtulu=Definition of the mole (IUPAC Recommendation 2017)|rivista=Pure and Applied Chemistry|volume=90|nùmeru=1|pp=175–180|atzessu=2019-03-14|doi=10.1515/pac-2017-0106|url=http://www.degruyter.com/view/j/pac.2018.90.issue-1/pac-2017-0106/pac-2017-0106.xml|nùmene2=Juris|sambenadu2=Meija|nùmene3=Zoltán|sambenadu3=Mester}}</ref> entidades<ref>Sas ''entitades'' [[Chìmica|chìmicas]] e [[Fìsica|fìsicas]] a sas cales si bi referint in sa definitzione de mole podent èssere [[Àtomu|àtomos]], [[Molècula|molèculas]], [[Ione|iones]], [[Radicale liberu|radicales]], [[Eletrone|eletrones]], [[Fotone|fotones]], e àteras partigheddas o insiemes ispetzificos de custas unidades. </ref> fundamentales<ref name="26_CGPM_RES1">{{Tzita web|url=https://www.bipm.org/en/CGPM/db/26/1/|tìtulu=BIPM - Resolution 1 of the 26th CGPM|situ=www.bipm.org|limba=en|atzessu=22 marzo 2019|dataarchìviu=2021-02-04|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210204120336/https://www.bipm.org/en/CGPM/db/26/1/|deadurl=yes}}</ref>, essende custu su balore numèricu de sa [[costante de Avogadro]] cando espressada in mol<sup>-1</sup> ([[Costante de Avogadro|nùmeru de Avogadro]]).

Tale definitzione est istada introduida in santandria 2018 in su cursu de sa de 26 [[Conférence générale des poids et mesures|Cunferèntzia generale de pesos e de medidas]], sostituinde sa definitzione prus betza basada in su nùmeru de [[Àtomu|àtomos]] cuntènnidos in 12 grammos de [[Isòtopos de su carbòniu|carbòniu-12]] (<sup>12</sup>C, est a nàrrere s'isòtopu de su carbòniu cun nùmeru de massa 12). Di fatis, sa ridefinitzione de sa mole est istada detzìdida pro fàghere sas unidades de medida indipendentes intre issas (in antis sa definitzione de mole fiat ligada a sa massa) e pro ite a s'istadu atuale de sas cosas est possìbile determinare su balore numèricu de sa costante de Avogadro cun unu livellu de intzertesa atzetàbile.<ref name=":0">{{Tzita publicatzione|nùmene=Roberto|sambenadu=Marquardt|data=2018-01-26|tìtulu=Definition of the mole (IUPAC Recommendation 2017)|rivista=Pure and Applied Chemistry|volume=90|nùmeru=1|pp=175–180|atzessu=2019-03-14|doi=10.1515/pac-2017-0106|url=http://www.degruyter.com/view/j/pac.2018.90.issue-1/pac-2017-0106/pac-2017-0106.xml|nùmene2=Juris|sambenadu2=Meija|nùmene3=Zoltán|sambenadu3=Mester}}</ref>

Su nùmeru de partigheddas cuntentas in una mole est nòdidu comente a [[Costante de Avogadro|nùmeru de Avogadro]], de su [[chìmicu]] e [[fìsicu]] italianu [[Amedeo Avogadro]].

Su cuntzetu de mole est istadu introduidu dae [[Wilhelm Ostwald]] in su [[1896]].<ref name="Silv157">{{Tzita|Silvestroni|p. 157}}.</ref>

== Mole, cantidade chìmica e massa molare ==
[[File:Amadeo_Avogadro.png|thumb|Amedeo Avogadro, chi at ispiradu sa costante de Avogadro]]
Dae sa definitzione sighit chi una cantidade de sustàntzia est pari a una mole cando cuntenet unu nùmeru de partigheddas uguale a su balore numèricu de sa costante de Avogadro. Una mole de sa sustàntzia B cuntenet 6,02214076×10<sup>23</sup> partigheddas de B.

In manera normale sa sustàntzia B est una sustàntzia pura o una miscela bene definida (s'àera, pro esempru, cuntenet 4 molèculas de [[azotu]] e 1 molècula de [[ossìgenu]], che prima aprossimatzione). Sa "cantidade de sa sustàntzia B" divenit sa "cantidade de B" cando sa sustàntzia benit espressada (a esèmpiu "sa cantidade de s'àera" o "sa cantidade de s'ossìgenu").

Sa cantidade de B est su raportu intre su nùmeru de sas partigheddas cunsideradas e sa costante de Avogadro: 

: n<sub>B</sub> = N°<sub>B</sub> / N<sub>A</sub>

ue:

* n est espressadu in moles
* N<sub>A</sub> in mol<sup>−1</sup>
* N° est unu nùmeru adimensionale.

Sa [[massa molare]] de una sustàntzia B (M<sub>B</sub>) est dada dae su raportu intre sa massa e sa cantidade de sustàntzia de unu corpus.

Pro esèmpiu, sa massa atòmica de su sòdiu est pares a 22,99 u; una mole de sòdiu est a nàrrere unu nùmeru de àtomos de [[sòdiu]] pares a su balore numèricu de sa costante de Avogadro currispondet a 22,99 grammos de sustàntzia. Sa massa molare de su sòdiu est 22,99 g/mol<sub>Na</sub>.

A sa matessi manera, in su casu de s'abba (H<sub>2</sub>O), sa massa molecolare est pares a 18,016 u; una mole de custa sustàntzia est pares a 18,016 grammos. Sa massa molare de s'abba balet 18,016 g/mol<sub>H₂O</sub>.

In su casu de su [[metanu]] (CH<sub>4</sub>), cun massa molecolare de 16,04, mesa mole (e tando metade de su balore numèricu de sa costante de Avogadro de molèculas) currispondet a 8,02 grammos.

Est in manera cuntzetuale isballiadu impreare su tèrmine mole pro indicare sa [[massa molare]]: mentras custa ùrtima est una [[Propiedades intensivas e estensivas|grandesa intensiva]] chi si medit in g/mol o kg/mol, in manera numèrica uguale a sa [[Massa molecolare|massa]] [[Massa molecolare|molecolare]] o [[Massa atòmica|atòmica]], sa mole est un'unidade de medida de una [[Propiedades intensivas e estensivas|grandesa estensiva]] mutida "cantidade de sustàntzia" (o a bias pro fagher prus lestros e essende prus pagu curretos, "nùmeru de moles"). Sa relatzione intre custas grandesas est:

: <math>n = {m \over M}</math>

ue ''n'' est sa [[cantidade de sustàntzia]], ''m'' est sa ''m''assa de su campione e ''M'' est sa massa molare sua. Sa massa de su campione in su SI si medit in chilos (kg) ma a su sòlitu benint impreados unos sutamùltiplos (g). Sa massa molare imbetzes si medit in g/mol (su balore numèricu suo cointzidet cun sa [[massa molecolare]], chi est mesurada in [[Unidade de massa atòmica|u.m.a.]]): sa cantidade de sustàntzia resurtat pro custu contada in moles (est pro custu chi si faeddat de "nùmeru de moles").

A bortas si preferit espressare su tipu de entidades elementares cunsideradas impreende sas denumenatziones oramai disusadas de ''grammuatomu'' (mole de un'elementu) e ''grammumolecola'' (mole de unu cumpostu).<ref>{{Tzita|Silvestroni|p. 156}}.</ref> Su ''grammumole'' e su ''grammumolecola'' sunt istados eliminados in su 1963 dae su XIII CGPM e sostituidos dae sa "mole de sustàntzia". Dae su 1972 sa mole faghet parte de su SI e su SI est divenidu, pro lege, s'ùnicu sistemat ufitziale de unidade de medida in meda Paisos. Su SI est in vigore in belle totu su mundu.

In sos [[paisos anglosàssones]] benint annotamala impreadas sas definitziones de ''libbramolecola'' e ''libbramole'', chi sunt prètzisas a sas definitziones de grammomolecola e grammomole, tranne pro su fatu chi nche si referit a sa libbra pro sa medida de sa massa.

== Carchi aplicatzione de su cuntzetu de mole ==
Su cuntzetu de mole est impreadu a s'ispissu in [[chìmica]], in cantu permitet de paragonare partigheddas de massa diferente. Annotamala, referinde·nche a sas moles imbetzes chi a su nùmeru de entidades, nche luamus de s'impreu de nùmeros ''meda mannos''.

Sa mole est impreada fintzas in sas definitziones de unas àteras unidades de medida; a esèmpiu sa càrriga de una mole de eletrones est mutida [[costante de Faraday]]<ref>chi non si depet cunfùndere cun s'unidade de sa [[capatzidade elètrica]], su [[farad]]</ref>, pari a 96 485 [[coulomb]], mentras una mole de fotones est narada [[Einstein (unidade de medida)|einstein]].

Su cuntzetu de mo[[Litru|l]]<nowiki/>e est impreadu fintzas in sas [[Ecuatzione de istadu|ecuatziones de istadu]] de sos [[Gas ideale|gas ideales]]; s'at chi una mole de molèculas de unu cale si siat gas ideale, in cunditziones normales (temperadura de 0 °C e pressione 101 325 [[Pascal (unidade de medida)|Pa]] = 1 [[Atmosfera (unidade de medida)|atm]]) òcupat unu volùmene de 22,414 L pro sa [[lege de Avogadro]]. Gai est possìbile contare su nùmeru de molèculas presentes in unu volùmene datu de gas, e tando sa massa sua.

=== Esèmpiu - contos istechiomètricos ===
In s'esèmpiu chi benit, sas moles sunt impreadas pro contare sa massa de CO<sub>2</sub> emìtida, cando benit brusiadu 1 g de etanu. Sa fòrmula interessada est:

: <chem>7/2 O2 + C2H6 -> 2 CO2 + 3 H2O</chem>

Inoghe, 3,5 moles de [[ossìgenu]] reagint cun 1 mole de etanu, pro prodùere 2 moles de CO<sub>2</sub> e 3 moles de H<sub>2</sub>O. Si abàidet chi sa cantidade de molèculas non netzèssitat de èssere bilantziada subra ambu sos chirros de s'ecuatzione: dae 4,5 mol de gas si colat a 5 mol de gas. Custu ca pro sa cantidade de sas molèculas de gas non contat sa massa o su nùmeru de àtomos interessados, ma in manera simple su nùmeru de partigheddas individuales. In su càrculu nostru est, in antis de totus, netzessàriu contare sa cantidade de s'etanu chi est istadu brusiadu. Sa massa de una mole de sustàntzia est definida comente a pari a sa massa atòmica sua o molecolare, multiplicada pro sa costante de Avogadro. Sa massa atòmica de s'idrògenu est pares a 1 u, mentras sa massa molare de H est pares a 1 g/mol<sub>H</sub>; sa massa atòmica de su carbòniu est pares a 12 u, sa massa sua molare a 12 g/mol<sub>C</sub>; tando sa massa molare de su C<sub>2</sub>H<sub>6</sub> est: 2×12 + 6×1 = 30 g/mol<sub>C2H6</sub>. Una mole de etanu pesat 30 g. Sa massa de s'etanu brusiadu fiat de 1 g, o 1/30 de mole. Sa massa molare de sa CO<sub>2</sub> (cun massa atòmica de su carbòniu 12 u e de s'ossìgenu 16 u) est: 2×16 u + 12 u = 44 u, tando una mole de diòssidu de carbòniu tenet una massa de 44 g. Dae sa fòrmula ischimus chi:

* 1 mole de etanu produet 2 moles de [[diòssidu de carbòniu]].

Connoschimus fintzas sa massa de s'etano e de su diòssidu de carbòniu, tando:

* 30 g de etanu produent 2×44 g de diòssidu de carbòniu.

Est pretzisu multiplicare pro duos sa massa de su diòssidu de carbòniu ca nde benint prodùidos ''duos'' moles. Dae s'àtera ala ischimus fintzas chi est istadu brusiadu petzi 1/30 de mole de etanu. Torramus:

* 1/30 de mole de etanu produet 2 × 1/30 de mole de biossido de carbòniu.

E a sa fine:

* 30 × 1/30 g de etano produent 44 × 2/30 g de biossido de carbòniu = 2,93 g

== Sa Die de sa mole ==
 
Sa Die de sa mole benit tzelebrada su 23 de santugaine, intre sas 6:02 e sas 18:02.<ref name="md">{{En}} [http://www.moleday.org/ What Is Mole Day?]</ref> Sa die e s'oras sunt istados seberados de manera chi sa data iscrita in su formadu istadunidensu (overas: 6:02 10/23) currispondat a sas primas tzifras de su [[nùmeru de Avogadro]] (6,02×1023).

== Riferimentos ==
<references />

== Bibliografia ==

* {{Tzita libru|nùmene=Paolo|sambenadu=Silvestroni|tìtulu=Fondamenti di chimica|ed=10|annu=1996|editore=CEA|tzitade=|limba=it|cid=Silvestroni|ISBN=88-408-0998-8}}
* {{Tzita libru|nùmene=Silvio|sambenadu=Gori|tìtulu=Chimica fisica|ed=1|annu=1999|editore=PICCIN|tzitade=Padova|limba=it}}
* {{Tzita libru|sambenadu=IUPAC,IUPAP,ISO|tìtulu="Green Book"|ed=1|annu=1993|editore=Blackwell|tzitade=Londra|limba=en}}
{{Artìculu de su mese|nadale/idas|2021}}
[[Categoria:Unidades de su SI]]